Het aandeel ouderen in de bevolking neemt toe en de tendens is om ouderen zo lang mogelijk thuis te verzorgen. Verpleeghuizen worden daarom meestal bewoond door de allerzwaksten, met meerdere gelijktijdige ziekten en vaak behoefte aan palliatieve zorg.
Een waardig leven leiden op oudere leeftijd wordt natuurlijk moeilijker wanneer lichaam en geest het begeven en je steeds afhankelijker wordt van anderen. Als bewoner van een verpleeghuis kan het dichtbij zijn om je onwaardig en vervelend te voelen. En als personeel kan het in stressvolle situaties gebeuren dat je soms onnadenkend op een onwaardige manier met ouderen omgaat.
Het behoud van de waardigheid van ouderen is een belangrijke verantwoordelijkheid van verpleeghuizen. Maar hoe ziet de werkelijkheid eruit voor de bewoners? Hoe neemt de zorgverlener zijn verantwoordelijkheid voor menswaardige zorg? En is het redelijk om de bewoners te beschouwen als passieve ontvangers van menswaardige zorg? Is zo’n opvatting op zich niet onwaardig?
Deze vragen suggereren dat we beter moeten kijken naar de realiteit van ouderen in een verpleeghuis. Bodil Holmberg heeft dit samen gedaan met Tove Godskesen, in een studie gepubliceerd in het tijdschrift BMC Geriatrics. Participerende observaties en interviews met bewoners en personeel van een verpleeghuis in Zweden leverden rijk materiaal om te analyseren en over na te denken.
Zoals verwacht, bleek dat de grootste bedreiging voor de waardigheid van de bewoners juist was hoe het lichaam sneller faalt. Dit zorgde voor angst om steeds afhankelijker te worden van anderen en gevoelens van angst, eenzaamheid en zinloosheid. Er werd echter ook vastgesteld dat ouderen zelf een repertoire aan manieren hadden om met hun situatie om te gaan. Door hun zelfkennis konden ze onderscheid maken tussen wat ze nog konden en wat ze moesten accepteren. Bovendien zorgde de vergrijzing zelf voor nieuwe uitdagingen om aan te gaan. Een van de bewoners vertelde trots hoe ze een manier hadden ontwikkeld om de grijptang op te pakken als deze was gevallen, door dieper in de rolstoel te glijden om de vloer te bereiken. Het onderwijzen van nieuw personeel hoe ingewikkelde medische procedures uit te voeren, gaf ook aanleiding tot trots.
Omdat ouder worden een uitdaging vormt voor een waardig leven, ontwikkelen ouderen dus zelfkennis en een heel repertoire aan manieren om een waardig leven te leiden. Dit is een essentiële opmerking die de auteurs maken. Het toont aan hoe belangrijk het is om verpleeghuisbewoners niet te beschouwen als passieve ontvangers van waardige zorg. Als ik de auteurs goed begrijp, suggereren ze dat we in plaats daarvan zouden kunnen denken in termen van: assisteren ouderen wanneer hun lichaam faalt: hen helpen bij hun eigen pogingen om een waardig leven te leiden.
Participerende observaties en interviews kunnen ons helpen om de werkelijkheid duidelijker te zien. De methode kan zowel het verwachte als het onverwachte verhelderen. Lees hier het relevante artikel: Waardigheid in de lichamelijke verzorging aan het levenseinde in een verpleeghuis: een etnografisch onderzoek
De auteurs vonden ook voorbeelden van onwaardige behandeling van de bewoners. In een ander artikel, ook van dit jaar, bespreken ze barrières en begeleiders van ethische ontmoetingen aan het levenseinde in een verpleeghuis. De verwijzing naar het laatste artikel vindt u hieronder.
Holmberg, B., Godskesen, T. Waardigheid in lichamelijke verzorging aan het einde van het leven in een verpleeghuis: een etnografische studie. BMC Geriatr 22, 593 (2022). https://doi.org/10.1186/s12877-022-03244-8
Holmberg, B., Godskesen, T. Belemmeringen voor en begeleiders van ethische ontmoetingen aan het einde van het leven in een verpleeghuis: een etnografisch onderzoek. BMC Palliatzorg 21, 134 (2022)
